De vijf elementen als Oerkrachten

Energie is de basis van al wat bestaat in de wereld. Al het grofstoffelijke is gemaakt uit vijf vormen Oer-energie. De Samkhya filosofie noemt deze vormen, de Vijf Grote Geschapen Wezens. In de Veda’s en in de Griekse mythologie zijn het goden. Zij leven in de hemel (de Ether). Ether wordt gezien als de drager van de andere vier elementen, de Lucht (de wind), het Vuur, het Water en de Aarde. Ayurveda, noemt dit de vijf grote elementen oftewel; de Pancha Maha Bhuta’s bestaand uit: Akasha (Ether), Vayu (lucht), Agni (vuur), Jala (water) en Prithvi (Aarde). Dit zijn de vijf (Pancha) grote (Maha) manifestaties (Bhuta’s) van de grofstoffelijke manifestatie  (de schepping).

Deze elementen hebben tezamen 20 (tegengestelde) karakteristieken (Guna’s) te weten: zwaar-licht, langzaam-snel, koud-heet, olieachtig-droog, vast-vloeibaar etc.. Deze basiseigenschappen laten ons de vijf-elementen ervaren bijv. door hitte en scherpte, de guna’s ushna en tikshna, ervaren we het element vuur. Door droogte en kou ervaren we het element lucht. De combinatie van deze twintig Guna’s ligt ook ten grondslag aan de Tri Dosha’s, de drie pilaren van het Ayurvedische denken. Deze dosha’s zijn zelf weer een combinatie van de vijf elementen; Vata (ether en lucht), Pitta (vuur), en Kapha (water en aarde). Deze drie dosha’s en guna’s zijn dus niet alleen in de mens aanwezig maar ook in zijn omgeving, in de natuur, in de voeding als ook in onze leef-wijze en denkwijze. Zo is de Macro-kosmos uiteindelijk ook terug te vinden in de Micro-kosmos van  het bestaan.

De vijf elementen manifesteren zich in het menselijk lichaam via de Tri-Dosha: de drie bio-energieën Vata, Pitta en Kapha. Deze dosha’s zijn als het ware de functie-gebieden van het menselijk lichaam en vormen altijd een verhouding die uniek is voor ieder mens afzonderlijk. Deze bepaalt zijn lichaamsbouw, zijn constitutie, bepaalde karaktereigenschappen, gedragingen, maar ook zijn aanleg voor ziekte. De kunst van het leven bestaat erin de unieke dosha-verhouding te handhaven en zo gezondheid te behouden. Ziekte daarentegen gaat volgens Ayurveda altijd terug op verstoring die zichtbaar wordt in een disbalans in één of meerdere dosha’s.