Vyana vata uit balans (Bloeddrukproblemen)

Wat is de bloeddruk?

Bij elke hartslag pompt het hart bloed in de bloedvaten door zich samen te trekken en dan weer te ontspannen. Dit geeft een druk in de bloedvaten. De resultaten van een bloeddrukmeting worden uitgedrukt in 2 waarden (in mmHg):

De systolische bloeddruk: het hoogste cijfer, gemeten wanneer het hart zich samentrekt.
De diastolische bloeddruk: het laagste cijfer, gemeten wanneer het hart zich ontspant en weer vult met nieuw bloed Gedurende een mensenleven is de bloeddruk niet constant.
Baby’s en kinderen hebben een veel lagere bloeddruk dan volwassenen.
In westerse landen stijgt de bloeddruk met de leeftijd. De systolische druk blijft langzaam stijgen tot het 80ste jaar. De diastolische druk blijft stijgen tot 55-60 jaar en blijft dan op hetzelfde niveau of neemt af.
In ontwikkelingslanden komt hoge bloeddruk minder voor, misschien door minder gebruik van zout in de voeding en meer lichaamsbeweging.
Tijdens lichaamsbeweging stijgt de bloeddruk tijdelijk.
De bloeddruk variëert gedurende de dag: ’s morgens is hij meestal het hoogst, en ’s nachts tijdens de slaap het laagst. Dit is normaal.
De bloeddruk stijgt bij stress en spanningen. Witte-jassenhypertensie, de bloeddrukstijging bij sommigen als de dokter de bloeddruk gaat meten, is daarvan een voorbeeld.

Wat is hoge bloeddruk of hypertensie?

Men spreekt van hypertensie wanneer de bloeddrukwaarden voortdurend hoger liggen dan 140 mmHg systolisch en 90 mmHg diastolisch. Als de oorzaak van een te hoge bloeddruk onbekend is, heet men dat in de westerse geneeskunde ‘primaire’ of ‘idiopatische’ hypertensie. Dit is het geval bij 85 à 90% van de mensen met hoge bloeddruk. De hoeveelheid bloed die per minuut door het hart wordt rondgepompt (het hartminuutvolume) kan zijn verhoogd en de weerstand die het bloed ondervindt in de bloedvaten kan groter zijn doordat deze vaten zich hebben samengetrokken. Ook het bloedvolume kan zijn toegenomen. Factoren als overgewicht, weinig lichaamsbeweging, stress en inname van teveel zout of alcohol kunnen een rol spelen bij het ontstaan van hoge bloeddruk. Als de oorzaak van de hoge bloeddruk wel is aan te tonen, spreekt men van ‘secundaire’ hypertensie. Er zijn allerlei nieraandoeningen die kunnen leiden tot hoge bloeddruk, omdat de nierwerking één van de belangrijkste regulatiemechanismen voor de bloeddruk is. De nier regelt de uitscheiding van water en zouten. Als de nier onvoldoende werkt, stijgt het bloedvolume in de vaten en daarmee de bloeddruk. Bij 5 à 10% van de mensen is een slechte nierfunctie de oorzaak van hoge bloeddruk. In 1 à 2 % van de gevallen is secundaire hypertensie een gevolg van hormonale afwijkingen, of van het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (bvb. pijnstillers, corticosteroïden,…) of orale anticonceptiemiddelen (‘de pil’). Ook arteriosclerose is van invloed op de regulering van de bloeddruk. Arteriosclerose maakt de slagaders minder veerkrachtig, waardoor de slagaders de puls van de systole niet goed kunnen opvangen. De ayurvedische visie op het ontstaan van hoge bloeddruk komt grotendeels overeen met het bovenstaande, met dien verstande dat wel een verklaring wordt gegeven voor het veelvuldige voorkomen van primaire hypertensie. Dit wordt vooral gezien als een gevolg van verhoogde vata. Het is vooral een aandoening van ‘vyana vata’ (de ‘verspreidende’ vata). Te hoge vata in de bloedvaten heeft een uitdrogend effect op de bloedvatwanden waardoor een verhardingsproces plaatsvindt. De elasticiteit van de bloedvatwanden vermindert daardoor, het rondgepompte bloed ondervindt meer weerstand en de bloeddruk stijgt. De integriteit van de bloedvatwanden is tevens een functie van kapha. Bij het stijgen van de leeftijd neemt vata toe en neemt kapha af, wat verklaart waarom de bloeddruk stijgt met de leeftijd. Onze door vata gedomineerde westerse omgeving en maatschappij werken ook het ontstaan van hoge bloeddruk in de hand, ook bij jongere mensen.

Wat zijn de klachten?

Een verhoogde bloeddruk geeft eigenlijk zelden klachten. Geregeld je bloeddruk laten meten bij het bezoek aan de arts is aangewezen. Men schat dat 25% van de mensen een te hoge bloeddruk heeft, maar de helft daarvan weet het gewoon niet. Soms gaat hoge bloeddruk gepaard met hoofdpijn, oorsuizen (tinnitus), duizeligheid, vlekjes of vliegjes voor de ogen, of een bloedneus.

Wat zijn de risico’s?

Meerdere organen kunnen worden aangetast:

Het hart: een constante hoge bloeddruk doet het hart uitzetten en maakt de wanden van het hart dikker doordat het harder moet werken om het bloed rond te pompen. Een verdikte hartwand is minder veerkrachtig dan een normale hartwand. Daardoor kunnen de holten van het hart op de duur niet normaal meer uitzetten en zich niet meer normaal met bloed vullen. De belasting van het hart neemt hierdoor toe. Als gevolg van die veranderingen kan het hartritme negatief worden beïnvloed en kan de patiënt meer onderhevig worden aan hartfalen. Als bovendien de slagaders die het hart voeden verstopt raken, is er een hoger risico op hartbeklemming, hartaanval of hartinsufficiëntie.
De hersenen: de slagaders die de hersenen voeden kunnen verstopt raken (hersentrombose) of er kan een hersenbloeding ontstaan.
De nieren: verstopping van de slagaders die de nier voeden, kan leiden tot nierinsufficiëntie.
De ogen
De grote bloedvaten kunnen niet alleen verstopt raken, wat bvb. pijn geeft bij het stappen (etalagebenen), maar ze kunnen ook uitzetten wat kan leiden tot levensgevaarlijke bloedingen. Hypertensie wordt beschouwd als de tweede oorzaak van voortijdig overlijden in het westen, na roken, en als de belangrijkste oorzaak van overlijden aan hart- en vaatziekten. Succesvolle behandeling van hoge bloeddruk doet het risico van een CVA (cardiovasculair accident of ‘beroerte’) of hartfalen sterk dalen.

De reguliere behandeling van hoge bloeddruk

Bij hoognormale of licht verhoogde bloeddruk geeft de arts gewoonlijk eerst advies over aanpassing van de leefgewoonten. Dit betekent o.m.

Gewichtscontrole: 3 tot 9% minder lichaamsgewicht doet de bloeddruk gemiddeld ongeveer 3 mmHg dalen.
Rookstop : roken doet nl. de bloeddruk stijgen, en is een belangrijke oorzaak voor harten vaatziekten.
Zoutbeperking : niet meer dan 6 g zout per dag (o.a. zoutarm brood, minder zout toevoegen bij het koken, en beperken van kant-en-klaarmaaltijden die meestal veel te veel zout bevatten).
Lichaamsbeweging.
Matigen van alcoholgebruik.
Voldoende fruit en groenten eten (kaliumtoevoer).
Aanleren van technieken voor stressbeheersing.

Bij meer verhoogde bloeddrukcijfers en afhankelijk van het risicoprofiel van de patiënt voor hart- en vaatziekten en andere aandoeningen, start de arts ook een medicamenteuze behandeling. Bij heel ernstige hypertensie worden geregeld 2 à 3 verschillende middelen gecombineerd. Er bestaan 7 hoofdtypes bloeddrukmedicatie.

Diuretica: stimuleren vocht- en zoutafdrijving via de nieren.
Betablokkers: dempen de invloed van het zenuwstelsel op de werking van hart en bloedvaten.
Calciumantagonisten: verhinderen kalkophoping in de bloedvatwanden waardoor die meer open blijven.
ACE-inhibitoren: remmen de werking van het angiotensine-converterend enzym.
Angiotensine-II-antagonisten: remmen de werking van het slagadervernauwende angiotensine-II.
Centraal werkende alfa-antagonisten: remmen de werking van het sympathische zenuwstelsel.
Alfablokkers: beperken de werking van bepaalde hormonen die de bloedvaten vernauwen.

Van elk van deze geneesmiddelen zijn bijwerkingen bekend. Goede opvolging en bijstelling van de medicatie door de arts is noodzakelijk. Ayurvedische preventie en behandeling van hoge bloeddruk: vooral vata-verlaging! Alle vataverlagende maatregelen hebben een gunstige werking bij hoge bloeddruk.

Vermijd haast en zorgen. Een zekere onthechting van je werk geeft niet enkel meer rust, maar ook betere prestaties.
Vermijd roken. Roken verhoogt vata en rajas, die allebei de bloeddruk omhoog stuwen.
Vermijd thee en koffie als je daar gevoelig voor bent : als je lever caffeine minder makkelijk verwerkt, kan je bloeddruk stijgen.
Vermijd een sedentair leven : ‘couch potatoes’ zijn gevoeliger voor bloeddrukverhoging. Geregelde aangepaste lichaamsbeweging is weldadig.
Eet niet overmatig zout. Steenzout zou minder schadelijk zijn.
Wees zuinig met je alcoholgebruik. Teveel alcohol geeft trouwens slapeloosheid.
Vermijd vataverhogende voeding (te droog of te koud, rauwkost, koolsoorten, enz…). Geef de voorkeur aan gezonde essentiële vetten in je voeding. Vermijd kliekjesvoeding, fast food, bereide kant-en-klaarmaaltijden (bevatten slechte vetten en teveel zout). Vermijd teveel vlees. Vermijd teveel gebakken/gebraden/gefrituurd voedsel. Gember, hing (asafoetida), komijn, knoflook en ui zijn weldadig bij verhoogde vata. Vermijd voeding waaraan je overgevoelig of allergisch bent. Chronische ‘verlate’ reacties op voedingsmiddelen kunnen bijdragen tot een verhoogde bloeddruk.
Vermijd vataverhogende activiteiten: heel zware fysieke inspanningen, overmatig sporten, teveel mentale activiteit, teveel computeren en gamen, teveel gsm’en, urenlang tv-kijken, enz.
Onderdruk natuurlijke behoeften niet.
Neem dagelijks een warm bad.
Neem geregeld een oliemassage. Als dat niet kan, kan dagelijks inmasseren met olie van de voetzolen al helpen… Dit zorgt voor een goede slaap én bloeddrukdaling.
Heel belangrijk: vermijd constipatie! Constipatie is een belangrijke onderhoudend factor voor verhoogde vata en rajas. Voor allebei geldt: houd de darm schoon! Bejaarde mensen zijn bijzonder gevoelig aan constipatie, en dit veroorzaakt mee hun hoge bloeddruk. Trifalapoeder is een uitstekend middel voor jong en oud voor een goede darmpassage. Af en toe mild laxeren kan nuttig zijn.
Shirodhara (een continue warme oliestroom op het voorhoofd gedurende 30 of 50 minuten) zorgt voor mentale rust en helpt zo de bloeddruk te verlagen.
Kalmerende muziek, kalmerende geuren (bvb. roos, sandelhout), spirituele oefening, meditatie- en ademhalingstechnieken (bijv. pranayama), yogabeoefening, enz… helpen eveneens om de bloeddruk te verlagen.
Zie hieronder voor Ayurvedische kruidenremedies die worden ingezet bij hoge bloeddruk. Vraag hierover zeker advies aan je Ayurvedisch arts of therapeut.

Wat is lage bloeddruk of hypotensie?

Men spreekt van een lage bloeddruk als de druk laag genoeg is om symptomen te veroorzaken zoals duizeligheid en flauwvallen. Een lage bloeddruk is weliswaar wat ‘gezonder’ dan een hoge, maar, als de bloeddruk echt te laag is, krijgen niet alle delen van het lichaam voldoende bloed aangevoerd, waardoor de cellen te weinig zuurstof en voedingsstoffen krijgen, en afvalstoffen onvoldoende worden afgevoerd. Er zijn meerdere oorzaken voor een te lage bloeddruk:

Hartproblemen: hier is de pompfunctie van het hart verminderd door bvb. een hartinfarct, een hartklepgebrek, een extreem snelle hartslag (tachycardie), een te trage hartslag (bradycardie) of een andere hartritmestoornis (aritmie).
Bacteriële infecties: toxines afgescheiden door bacteriën kunnen de kleine slagaders verwijden.
Het bloedvolume kan afnemen door uitdroging, bloedingen of nieraandoeningen.
De invloed van medicatie.

Symptomen

Wanneer de bloeddruk te laag is, zijn de hersenen gewoonlijk het eerste orgaan dat slechter gaat functioneren. De hersenen bevinden zich bovenaan en het bloed moet er dus tegen de zwaartekracht in naartoe worden gepompt. Mensen met lage bloeddruk voelen zich in staande houding dikwijls duizelig of licht in het hoofd, of sommigen vallen zelfs flauw. Als iemand flauwvalt en op de grond terecht komt, bevinden hart en hersenen zich op hetzelfde niveau, en kan de bloeddruk zich beter herstellen. Soms leidt lage bloeddruk tot kortademigheid of pijn op de borst door onvoldoende zuurstoftoevoer naar de hartspier (angina pectoris). Bepaalde symptomen treden ook op wanneer de compensatiemechanismen van het lichaam de te lage bloeddruk wilen verhogen. Wanneer de kleine slagaders zich gaan samentrekken, neemt de bloedtoevoer naar huid, handen en voeten af, wat een koudegevoel geeft of zelfs een lichtblauwe verkleuring. Wanneer het hart sneller gaat kloppen, voelt men hartkloppingen (palpitaties). Orthostatische hypotensie is een zeer sterke daling van de bloeddruk wanneer iemand rechtop gaat staan, wat tot duizeligheid en flauwvallen kan leiden. Als je rechtop gaat staan, verzamelt zich o.i.v. de zwaartekracht ongeveer een halve liter bloed in de benen en het onderlichaam. Er wordt dan minder bloed terug naar het hart gevoerd, en ook minder terug weggepompt, waardoor de bloeddruk daalt. Normaal reageert het lichaam dan met een verhoging van het hartritme en vernauwing van de slagaders om de bloeddruk onmiddellijk te verhogen. Als deze compensatiemechanismen niet goed of te traag werken spreekt men van orthostatische intolerantie. Dit komt nogal eens voor bij oudere mensen, en bij mensen met een stoornis van het energiemetabolisme zoals ME/CVS. Postprandiale hypotensie is een sterke bloeddrukdaling na de maaltijd. De darmen hebben veel bloed nodig voor de vertering. Als veel bloed naar de darm stroomt, neemt normaal gezien de hartfrequentie toe en trekken de bloedvaten samen, wat de bloeddruk op peil houdt. Bij oudere mensen werkt dit mechanisme dikwijls niet goed meer, waardoor de bloeddruk daalt.

Enkele plantenextracten met een gunstige werking op de bloeddruk:

Withania somnifera (Ashwagandha) is één van die weldadige ‘adaptogene’ planten die het lichaam helpen zich beter aan te passen aan allerlei vormen van stress. Andere adaptogenen zijn bvb. Panax ginseng (‘Koreaanse’ ginseng) en Eleuterococcus senticosus (‘Siberische’ ginseng). Beide laatste ginsengsoorten kunnen bij sommige mensen de bloeddruk evenwel teveel verhogen, terwijl Ashwagandha (‘Indische’ ginseng) vooral een regulerend effect op de bloeddruk blijkt te hebben: bij lage bloeddruk wordt de bloeddruk iets verhoogd, en bij hoge bloeddruk iets verlaagd. Ashwagandha is een vata-verlager bij uitstek, en daarom hebben oudere mensen er extra bij. Ashwagandha heeft een mild kalmerende werking op het centrale zenuwstelsel, dus niet gebruiken in combinatie met alcohol, kalmeermiddelen en angstremmers.

Bacopa monnieri en Centella asiatica (allebei Brahmi genoemd). Dit zijn typisch ‘mentale’ adaptogenen of vata-verlagers. Ze zorgen voor meer mentale helderheid en emotionele stabiliteit. Als je bloeddruk makkelijk de hoogte in gaat onder stresserende omstandigheden, is Brahmi een goede keus. Brahmi taila (brahmi-olie) wordt ook gebruikt bij shirodhara-behandelingen.

Rauwolfia serpentina (Sarpagandha, letterlijk: ‘slangenwortel’) wordt in India zowel gebruikt als tranquillizer en antipsychoticum als voor bloeddrukverlaging. Nardostachys Jatamansi (Jatamansi) is een kruid uit de valeriaanfamilie en de inhoudsstoffen en hun werking lijken ook wat op die van valeriaan. Dit is eveneens een vata-verlagend kruid dat kan worden gebruikt bij hoge bloeddruk.

Terminalia arjuna (Arjuna) is een waar tonicum voor het hart. De hartfunctiebeschermende eigenschappen worden vooral toegeschreven aan de antioxidatieve eigenschappen van de flavonoiden en OPC’s (oligomere proanthocyanidines) in het kruid, terwijl de inotropische effecten – invloeden op de spiercontractie, oa van het hart – vooral zouden afkomstig zijn van de saponineglycosides in het kruid. Ook cholesterol- en bloeddrukverlaging behoren tot de gunstige werking.

Coleus Forshkolii (Sanskrit: Pashan Bhedi, Hindi: Patharchur) is een nog iets minder bekende plant. Het actieve bestanddeel (uit de wortelknol) is forshkolin. Forshkolin heeft verschillende farmacologische effecten, doordat het als een activator van het Valeriana officinalis Nardostachys jatamansi adenylaatcyclase werkt. Adenylaatcyclase is een enzym betrokken in de vorming van cyclisch adenosinemonofosfaat (cAMP). cAMP wordt wel eens de ’tweede boodschapper’ genoemd, omdat het de activiteit van de ‘primaire boodschapperstofjes’ in het lichaam stimuleert : allerlei hormoonachtige en andere bioactieve stoffen die de lichaamsfuncties regelen. Ook de bloeddruk wordt er door beïnvloed. Afname van het lichaamsgewicht is een leuke bijkomstigheid. Zie het schema hieronder. Toch dient men enige voorzichtigheid in acht te nemen bij het gebruik van Coleus Forshkolii-extracten. Forshkolin beïnvloedt verscheidene basale lichaamsfuncties, en bijwerkingen kunnen optreden. Inname onder dokterstoezicht is aanbevolen. Niet combineren met bloeddrukverlagende en bloedverdunnende medicatie. Niet innemen bij diabetes en bij maagzweren.

Auteur: Mw Linda Vansteenwinckel (Ayurveda Actueel, Januari 2009)

Vyana vata uit balans (Bloeddrukproblemen)