Ayurveda en Obesitas

Ayurveda en Obesitas – Sthoelya Roga

In diverse oude klassieke werken van de Ayurveda wordt verwezen naar de ziekte obesitas. Charak¹ beschrijft obesitas naast anorexia als één van de allerminst wenselijke gezondheidsklachten. In de westerse maatschappij is het een steeds groter wordend gezondheidsrisico, waarbij stress en ongezonde voeding belangrijke oorzaken zijn. Het lichaamsgewicht dat afhankelijk is van allerlei erfelijke, persoonlijke, culturele en sociale factoren staat in nauw verband met onze lichamelijke en geestelijke gezondheid en het algeheel gevoel van welbevinden. Hierdoor speelt het lichaamsgewicht in ieders leven een belangrijke rol.

In dit artikel wordt obesitas vanuit een Ayurvedische zienswijze besproken. Tevens komen er enkele hedendaagse aspecten aan de orde. Ayurveda beschrijft in zijn boeken de exacte oorzaken en symptomen van obesitas en de daaruit voortvloeiende complicaties. In de Ayurveda wordt duidelijk een verband gelegd tussen obesitas een verhoogde Agni² en een verhoogd Vayu³. Uitgangspunt bij behandeling is de beschrijving van de evenwichtige persoonlijke basisconstitutie en het vaststellen van de afwijkingen hiervan. Hierna kan obesitas behandeld worden met o.a. leefstijl, voeding, therapieën, massages, Pancha Karma⁴ en kruiden.

Obesitas of overgewicht?

In de Ayurveda wordt overgewicht gezien als een te veel aan lichaamsgewicht bestaande uit vet-, vocht-, spier- en botweefsel wat de nodige ongemakken veroorzaakt maar geen directe medische complicaties. Er is een onbalans tussen de lengte en het gewicht. Obesitas daarentegen is een ernstige vorm van overgewicht met een te veel aan vetweefsel en toxische stoffen! Er kunnen daardoor medische complicaties optreden die de levensverwachting verminderen.

Gezond gewicht, overgewicht en obesitas worden in de reguliere geneeskunde in een getal uitgedrukt:

de Body Mass Index (BMI) = lichaamsgewicht / lichaamslengte in het kwadraat = kg / (m)².

Er is sprake van:

• gezond gewicht BMI = 20 à 25,
• overgewicht BMI = 25 à 30
• obesitas BMI > 30

In de Ayurveda wordt gezond gewicht en overgewicht niet uitgedrukt in een cijfer maar, in termen van: levenslust, vol van energie, een mooie uitstraling, je bent tevreden met je lichaam zoals het is, je functioneert in harmonie met de drie dosha’s en de drie guna’s, ofwel in harmonie met lichaam, ziel en geest leven. Zolang er geen medische complicaties optreden is gewicht dus een zeer subjectief geheel. Een beetje overgewicht in de winter geeft zelfs een iets betere weerstand.

Dosha’s 

In de Ayurveda wordt de gehele schepping uitgedrukt in de 5 elementen aarde, water, vuur, lucht en ether. Deze zijn onderverdeeld in drie basis begrippen, dosha’s, te weten Kapha (aarde en water), Pitta (water en vuur) en Vata (lucht en ether). De basis constitutie van een persoon en de levenscyclus van de mens worden op deze wijze besproken. Ook de seizoenen, het landschap, het weer, het minerale rijk, plantenrijk en dierenrijk, enzovoorts. Door alles in dosha’s uit te drukken kan alles wat met de schepping te maken heeft gebruikt worden als hulpmiddel bij ziektes.

Guna’s

De gemoedstoestanden van de mens worden door de Ayurveda uitgedrukt in guna’s. Tamas is een rustige, ietwat trage, standvastige gemoedstoestand, Rajas is een energieke, actieve, licht ontvlambare gemoedstoestand, Sattva is een zachte, liefdevolle, kalme gemoedstoestand. Obesitas echter vraagt een medische aanpak doordat een verhoogde spijsvertering het te veel aan energie (in de vorm van vetten en toxische stoffen) opslaat in het vetweefsel en later in de srotas. Bij aanhoudend overeten door de enorme eetlust worden ook andere srotas en weefsels (spieren, bloedvaten en lymfevaten) gebruikt voor opslag. Hierdoor kunnen allerlei lichaamsprocessen gehinderd worden of zelfs geblokkeerd met als resultaat een diversiteit aan medische klachten. We gaan verderop in het artikel hier dieper op in.

Srotas

Het lichaam kent grote kanalen zoals slokdarm, maag, dunne– en dikke darm maar ook bloedvaten, lymfevaten maar ook zeer fijne weefselkanalen zoals haarvaatjes. In de Ayurveda worden deze srotas genoemd. Srotas zijn kanalen/ruimtes waarin zich iets bevindt en/of kan voortbewegen.

Oorzaken en invloeden

In de Ayurveda⁵ wordt duidelijk omschreven welke oorzaken tot obesitas leiden en wat de gevolgen zijn. Deze zijn door de eeuwen heen niet veranderd maar eerder uitgebreid door de enorme maatschappelijke en sociale veranderingen die we als mensheid hebben ondergaan. We zetten er een aantal op een rijtje.

Combinaties van genoemde factoren

Psychische factoren

Stress en emotionele trauma’s zijn belangrijke oorzaken waardoor men tot dwangmatig eten overgaat. De psychische spanningen beïnvloeden de hersenfuncties en daarmee de stofwisseling in het lichaam. Vroeger was stress een prima gegeven als vecht – vlucht mechanisme. Stress had een functie! Je zou kunnen zeggen dat de geestelijke onrust wordt omgezet in lichamelijke actie en zo een natuurlijke afvloeiing verzorgt van de overproductie aan stofwisselingsproducten zoals hormonen, glucose en anderen stoffen. Tegelijk worden er endorfinen aangemaakt voor pijnonderdrukking en ontspanning. Aan het einde van de stress was er dus een natuurlijk gevoel van welbevinden, rust en herstel. Tegenwoordig krijgt stress weinig kans om op een gezonde manier te worden verwerkt. Het wordt vaak ‘opgepot’. Lichaam en geest krijgen hierdoor geen kans om op een natuurlijke manier de balans te hervinden. Het gevolg is dat het lichaam insuline ongevoelig wordt (geeft gewichtstoename) en men de natuurlijke intuïtie van wat men nodig heeft verliest. Emotionele trauma’s worden tegenwoordig gezien als een reactie op de lage acceptatie graad van personen met overgewicht of obesitas. Dit brengt innerlijke spanningen met zich mee vergelijkbaar met stress. Een minder opvallende factor is het gezellig eten met een groep vrienden. Op zo’n moment is de psychologische prikkel om te eten zo sterk dat het de fysieke behoefte en lichamelijke signalen om te stoppen volledig overheerst. Het psychosociale aspect van een gezamenlijke maaltijd weegt dan zwaarder. Er is nog niet bewezen dat voedsel verslavend is. Wel lijkt er een sterke impuls te zijn naar bepaalde kant en klare voedingsmiddelen.

Geestelijke activiteiten

Een gebrek aan nadenken en zorgen hebben verbruikt weinig calorieën. Bij normale hersenactiviteiten verbruiken de hersenen meer dan de helft van de normale hoeveelheid glucose in het bloed.

Hersenbeschadiging

In bijzondere gevallen kunnen hersenbeschadiging en tumoren leiden tot beschadiging van de hypothalamus⁶.

Voeding

Er is al enkele decennia een trend van kant en klaar maaltijden en Fast Food eten aan de gang. Deze levensmiddelen zijn door hun samenstelling, veel vet en suikers, aanleiding tot vetophoping. Hulpstoffen zoals MSG⁷ in voorbereid voedsel en weekmakers⁸ in het verpakkingsmateriaal verstoren het verzadigingssignaal tijdens de maaltijd met overeten tot gevolg heeft. Verder zijn er nog de calorierijke tussendoortjes zoals snoep, borrelhapjes, repen en frisdranken. Deze voedingsmiddelen hebben ondertussen het predikaat voedsel met dooreeteffect verdiend hebben! Men kan er niet genoeg van krijgen.

Alcohol vermeerdert het vetweefsel

Volgens de Ayurveda is het innemen van te veel voedingsmiddelen met de eigenschappen zoet, zwaar, koud, slijmerig, kleverig en vettig (Kapha eigenschappen, aarde en water) moeilijker te verteren bij een lage Agni en aanleiding tot vermeerdering van gelijkwaardig vetweefsel (aarde en water). Kapha staat voor de elementen aarde en water. In voedsel heeft het de eigenschappen van zwaar, vettig, slijmerig, koud, zoet, kleverig.

Medicijnen

Van een aantal veel gebruikte medicijnen is bekend dat zij overgewicht veroorzaken zoals corticosteroïden (b.v. prednison), antidepressiva, antipsychotica, anti epileptica, anticonceptie pil, bèta blokkers (tegen hoge bloeddruk), anti- histamines (tegen allergieën en hooikoorts) en protease remmers (bij HIV behandeling).

Gedragsfactoren

Eetpatronen zijn bij personen met obesitas vaak verstoord. Er wordt binnen deze groep een onderscheidt gemaakt tussen:

Binge eetstoornis

Een psychiatrisch probleem waarbij tijdens de loze uurtjes grote hoeveelheden frisdrank, snacks, enzovoorts gegeten worden. Vaak is hier sprake van negatieve emoties en een laag gevoel van eigenwaarde. Met een verhoogde kans op depressie en persoonlijkheids stoornissen. In de Ayurveda worden woede en angst als belangrijkste emoties voor obesitas genoemd.

Nacht- eet- syndroom

Deze eetstoornis komt vooral voor bij mensen in de nachtdienst en bij studenten tijdens de examen periode. Met als gevolg slaapstoornissen, restless leg syndroom, een vorm van amnesie over de periode dat er gegeten wordt en neuro-endocriene afwijkingen (de interactie tussen hypothalamus/hypofyse en de organen die de stofwisseling verzorgen (schildklier, bijnieren, gonaden, nieren). Verveling of verleidingen tijdens het boodschappen doen, overmatig alcohol gebruik en stoppen met roken resulteert vaak in meer snoepen en/of eten. Een erg voor de hand liggende verklaring voor ‘trek hebben in’ kan eenvoudig zijn omdat men een flinke inspanning heeft verricht en het lichaam energie nodig heeft. Men eet kan dan meer eten dan nodig is.

Lichamelijke activiteit

Onnodig overdag slapen is een gewichtsvermeerderaar. Het verstoord het ritme van de spijsvertering.

Erfelijke factoren

Genen dragen voor circa 1/3 bij aan overgewicht, variërend per persoon, ras en geslacht. Een lage rust- metabolisme speelt naar schatting in 70 % van de gevallen een overwegende rol. Recentelijk is aangetoond dat er een obesitas- gen (FTO- gen) bestaat. Dit gen zorgt ervoor dat kinderen tussen 8 – 11 jaar (de onderzoeksgroep) niet weten wanneer zij verzadigd zijn én blijkt uit onderzoek dat zij sneller eten dan de kinderen zonder dit FTO- gen. Dit zou verklaren waarom er een natuurlijke neiging is naar te veel eten, het lichaam geeft niet het verzadigingssignalen af zodat op het juiste moment gestopt wordt met eten. Volgens de Ayurveda kan de kwaliteit van het zaad en de eicel beïnvloed worden door het tijdstip van bevruchting (Vata-, Pitta- en Kapha- tijd) wat mede de basisconstitutie bepaald. Daarnaast is erfelijkheid een mogelijke oorzaak. Kapha tijd loopt van 6 uur tot 10 uur het lichaam is in een stabiele, krachtige, rustige fase; Pitta tijd loopt van 10 uur tot 2 uur het lichaam is dan vol van energie en actie; Vata tijd loopt van 2 uur tot 6 uur het lichaam is dan onrustig en beweeglijk, a.m. en p.m.

Maandelijkse cyclus bij vrouwen

Vrouwen geven vaak aan dat ze premenstruele eetbehoeften hebben. Dit kan veroorzaakt worden door het dalen van het oestrogeen hormoon niveau ongeveer een week voor de menstruatie. Het lichaam verbruikt dan enkele honderden calorieën meer, wat tussendoortjes tot gevolg kan hebben. Vrouwen met PMS- blues (post menstrueel syndroom) voelen zich ook vaak aangetrokken tot koolhydraten rijk voedsel, dit verhoogt namelijk het serotonine in de hersenen. Een hormoon welke de stemming beïnvloedt.

Zwangerschap 

Meerdere zwangerschappen geeft een grotere kans op overgewicht bij vrouwen. Dit leidt ook bij de jongste kinderen veelal tot overgewicht. Ook kinderen die geboren worden bij zwangere vrouwen op latere leeftijd hebben meer last van ernstig overgewicht.

Ontwikkelingsfactoren

Met name volwassenen die als kind al overgewicht hadden, hebben over het algemeen meer vetcellen beschikbaar en kunnen deze makkelijker vermeerderen en vergroten.

Maatschappelijke factoren

Naarmate de maatschappelijke status lager ligt is overgewicht meer aanvaard. Er is bij de sociaal lagere beroepsbevolking minder tijd en middelen voor handen om aan de sociale eisen te voldoen. Door een toename van de zit- beroepen heeft het lichaam minder calorieën nodig. Echter in verhouding tot de lichamelijke activiteiten worden er meer calorieën gegeten dan nodig is.

Culturele factoren

Zwaarlijvigheid kan binnen een gemeenschap als mooi of welvarend beschouwd worden en dus status geven op de sociaal maatschappelijke ladder. Deze personen zullen over het algemeen meer eten om hun hogere lichaamsgewicht in stand te houden en niet zoals bij obesitas meer blijven eten ongeacht het lichaamsgewicht. Ondanks het feit dat er veel invloeden zijn die het lichaam naar overgewicht of obesitas kunnen leiden is er geen onnodige onrust nodig indien eens een keer wat meer gegeten wordt dan nodig is. Het lichaam heeft een natuurlijk ritme van opname, bewegen en verbranden en zolang er voldoende beweging is zal dat beetje extra eten in de loop van de week of maand weer verdwijnen.

Klachten / Complicaties

In het algemeen:

• Overmatige aanmaak van vetweefsel in de buikholte (omentum) rondom de darmen en de nieren, billen, bovenbenen, armen en de borst. Waarbij mannen meer de neiging tot de appelvorm hebben d.w.z. vetophoping in de buikholte en vrouwen meer vetophoping rond de benen en billen hebben. De laatste vorm van vetophoping is minder risicovol.

Overige:

• Slechte adem, veroorzaakt door toxines.
• Zoete smaak in de mond.
• Beslagen tong, geeft aan slecht verteerd voedsel en toxines in het lichaam.
• Aanslag op het glazuur van het gebit.
• Branderig gevoel in de handpalmen en voetzolen.
• Klachten met het ademhalingsorgaan, veelal veroorzaakt door hypoventilatie (belemmering van de uitwisselingen van gassen in de longen door versperring van de luchtwegen).
• Slaapstoornissen veroorzaakt door problemen met de ademhaling kunnen leiden tot slaapapneu (tijdelijke ademstilstand).
• Slaperigheid overdag veroorzaakt door een gebrek aan gezond slaapritme geeft een ongelukkig gevoel, verkort het leven en is een groot ongemak voor lichaam en geest⁹.
• Moeilijkheden tijdens het bewegen.
• Orthopedische problemen, lage rug klachten en
• Artrose met name in de heupen, knieën en enkels.
• Oedeem in voeten en enkels.
• Huidaandoeningen zoals zweten en smetvlekken, uitzonderlijk vettige huid. Gepaard gaande met nare lichaamsgeur veroorzaakt door slecht verteerd voedsel.
• Vertraagd metabolisme.
• Verhoogd honger- en dorst gevoel veroorzaakt door onbalans van de spijsvertering en verhoogd Vayu (beweging = Vata Dosha).
• Verminderde tot helemaal geen seksuele activiteiten.
• Algehele zwakte veroorzaakt door een overmaat aan vet en vocht wat als zwaarte wordt ervaren in het lichaam.

Chronische ziektes

Naarmate het overgewicht bij obesitas toeneemt nemen de klachten en complicaties steeds verder toe totdat deze zich gaan uiten in allerlei ernstige ziektes, zoals:

• Hypertensie (hoge bloeddruk).
• Vergrootte schildklier.
• Type 2 diabetes (niet insuline afhankelijke diabetes mellitus).
• Hoog vetgehalte in het bloed.
• Cardiovasculaire aandoeningen (hartkwalen).
• Arteriosclerose (aderverkalking).
• Artritis (gewrichtsontstekingen).
• Trombose (verhoogde neiging tot bloedstolling).
• Dyslipidemie (cholesterol afwijkingen).
• Tumoren bij mannen in de dikke darm, endeldarm en prostaat. Bij vrouwen in de borst, baarmoeder en ovaria. Algemeen in de huid.
• Menstruatiestoornissen.
• Galblaasaandoeningen.
• Psychosociaal, door het niet voldoen aan de maatschappelijke norm heeft men het gevoel buitengesloten te worden en wordt men minder slagvaardig in omgang met anderen.

Door de bijkomende complicaties bij overgewicht en obesitas wordt de levensverwachting steeds kleiner.

Reguliere medische behandeling

Hoewel er al heel wat psychotherapieën, integrale behandelingen, diëten en leefregels zijn uitgewerkt in methoden voor het verliezen van overtollig lichaamsgewicht blijken de meeste personen na drie jaar weer op hun oude gewicht terug te zijn. Een uiterst teleurstellend gegeven, niet alleen voor de betrokkenen maar ook voor de hulpverleners. In de literatuur is sprake van een jojo effect. Door de afname van het lichaamsgewicht tijdens een therapie gaat de persoon ná de therapie na enige tijd weer terug naar zijn oude gewicht. Dit kan verklaard worden doordat tijdens het diëten het metabolisme vertraagd, is het gewenste lichaamsgewicht bereikt en wordt er weer minder strikt geleefd dan zal het metabolisme weer vanzelf teruggaan naar zijn oude ritme met tot gevolg gewichtstoename. Dat behandeling noodzakelijk is en blijft mag duidelijk zijn uit bovengenoemde klachten en complicaties. Met name bij de appel- type (intra-abdominale) obesitas patiënten en risico patiënten (verhoogd risico op bijkomende complicaties). Obesitas is duidelijk een ziekte die een continue therapeutische begeleiding vraagt en een grote mate van zelfkennis en doorzettingsvermogen vergt van de betrokkene om zo de gezondheid te kunnen handhaven.

Ayurveda en obesitas

Volgens de Ayurveda is obesitas een moeilijk te behandelen aandoening vanwege de tegengestelde kwaliteiten¹⁰ Kapha (bulk/traag) en Vayu (ruimte/ beweging). Daar waar het dosha Kapha in het lichaam therapeutisch wordt verlaagd zal het automatisch de Vata kwaliteit Vayu verhogen. Vayu wakkert de spijsvertering aan waardoor de eetlust omhoog gaat er meer gegeten wordt met als gevolg meer bulk (Kapha). Een vicieuze cirkel! Vanuit therapeutisch oogpunt een lastig maar wel te behandelen gegeven. Obesitas is een ziekte waarbij het lichaam met name een te veel aan medadhatu en ama aanmaakt. Slechts een klein deel van het overtollig vet en ama wordt in de mala’s¹¹ teruggevonden.

Medadhatu

Medadhatu is een van de 7 weefsels. Ayurveda beschrijft de zeven weefsels van het lichaam: Rasa dhatu: het lymfevocht, Rakta dhatu: het bloed, Mamsa dhatu: de spieren, Meda dhatu: het vetweefsel, Asthi dhatu: botweefsel, Majja dhatu: beenmerg, Sukra dhatu: de essentie van het lichaam vertaald naar zaad- en eicel. Het goed functioneren van iedere dhatu kan herkend worden aan de upadhatu een soort eindproduct van het dhatu. Bij medadhatu is dit het onderhuidse vet.

Ama

Ama betekent ‘onrijp’ of ‘onverteerd’ en wordt gebruikt om endotoxische substanties in het maagdarm kanaal mee aan te duiden. Ama is het gevolg van een onvoldoende functionerend spijsverteringsvuur. Ama komt daar voor waar onvoldoende of onjuiste vertering plaats vindt van de aangeboden bouwstoffen uit het voedsel (dus ook in weefsels) die door de lichaamscellen niet opgenomen kunnen worden. Ama is een kleverige substantie zoals cholesterol.

Bij continu overeten worden noodgedwongen ook andere dhatu’s (b.v. spieren) en srotas (b.v. medavahasrota, bloedvaten en lymfevaten) belast met vetafzettingen en ama. Met name door ama in de vorm van cholesterol zal het lichaam in alle weefsels en organen steeds minder goed kunnen functioneren en ziektes gaan vertonen.

Medavahasrota

Iedere dhatu heeft zijn eigen systeem van kanalen, srotas, waardoor de metabole(opbouw) en anabole (afbraak) stoffen voor het betreffende weefsel stromen.

In de drie grote klassieke Ayurvedische werken¹² wordt duidelijke aangegeven hoe obesitas ontstaat en hoe deze effectief te behandelen, te beginnen bij het vast stellen van de Prakriti.

Prakriti

Ieder mens heeft zijn eigen unieke genetische samenstelling (genotype). Deze enorme reeks van genen zijn de blauwdruk van ons lichaam. Hoe de genen zich gaan uiten en vorm geven aan het lichaam noemen we fenotype. Je zou kunnen zeggen dat dit fenotype in de Ayurveda Prakriti genoemd wordt, de basisconstitutie. Prakriti bepaalt de vorm en het functioneren van het lichaam, de manier waarop de geest werkt, de manier waarop de gezondheid zich uit, stoornissen, enzovoorts. Prakriti is uniek en persoonlijk, het bepaald het gevoel van evenwicht en gezondheid en kan in de loop van het leven veranderen. Er is geen betere of slechtere, er wordt geen vergelijking gemaakt, iedere constitutie heeft zijn eigen unieke mogelijkheden. Bij het behandelen van obesitas is het van belang dat eerst de eigen Prakriti bekend is. Prakriti is namelijk de basis van iedere Ayurvedische behandeling. Wanneer alle drie de doshas in balans met elkaar zijn noemen we dit Prakriti, zijn ze in onbalans dan wordt dit Vrikriti genoemd. Volgens de Ayurveda kan obesitas gezien worden als een aandoening die de Prakriti versluierd.

Doshas

De Prakriti wordt uitgedrukt in de drie Ayurvedische Doshas: Vata (element ether en lucht), Pitta (element vuur en water) en Kapha (element aarde en water). In deze Tridosha balans heeft meestal één dosha de boventoon en de andere twee zijn wel aanwezig maar hebben minder invloed op het geheel. Deze drie samen vormen voor ieder persoon een unieke combinatie. Obesitas is een typische Kapha ziekte dat wil zeggen er wordt een enorme hoeveelheid lichaamsgewicht aangemaakt op allerlei plekken in het lichaam. Doordat Kapha is verergerd kunnen Vata en Pitta niet goed functioneren. De Tridosha driehoeksverhouding is in onbalans.

Kapha

Kapha uit zich in het lichaam als een stevige, robuuste, rustige persoon. Overmatig Kapha uit zich door vermeerdering van het lichaamsgewicht, lusteloosheid, compactheid, dichtheid, zware stem, e.a. Vata in de vorm van Vayu zal eveneens verergeren en vanuit zijn normale plaats in het lichaam, de buikholte, zich uitbreiden en verplaatsen naar andere plekken in het lichaam en daar voor verstoringen zorgen. Vata zal deze bewegingen in het lichaam maken om de enorme hoeveelheden ahara te verdelen over de 7 dhatu’s en de lever en verergeren naarmate het steeds meer weerstand ondervindt door dichtslibbende srotas en overmatig medadhatu welke andere weefsels in verdrukking brengt.

Vata

Vata uit zich in het gehele lichaam als beweging zoals de darmperistaltiek het stromen van het bloed, de ademhaling, een beweeglijke geest, een gauw verdrogende huid, dorst, e.a. De zetel van Vata zit in de buikholte, daar zit volgens de Ayurveda de meeste beweging op de juiste plek. Als Vata belemmert wordt, doordat bijvoorbeeld de stroming in het lichaam moeizamer gaat door allerlei belemmerende vetophopingen, zal het sterker worden om toch alle lichaamsfuncties te kunnen laten plaats vinden. Pitta reageert niet zoals de twee tegengestelde doshas Kapha en Vata. Afhankelijk van de Prakriti en Vrikriti zal Pitta verergeren door Vayu en zijn invloed zal merkbaar zijn op het spijsverteringsvuur.

Pitta

Pitta uit zich in het lichaam o.a. door een sterke spijsvertering, dat wil zeggen men kan allerlei voedingsmiddelen zonder problemen eten, maar ook een huid met sproeten, een licht ontvlambaar karakter hebben, prettig in omgang zijn en een heldere scherpe geest hebben, Pitta laat zich o.a. verergeren door te veel zon, hitte.

Agni

Ieder type basis constitutie heeft een eigen spijsverteringpatroon wat van belang is bij de behandeling.

• Het Vata–type heeft een onregelmatige zwakke spijsvertering = Vishama Agni. Dit uit zich in een opgeblazen gevoel, boeren, onregelmatige eetlust, onregelmatig werkende spijsvertering; emoties zoals angst, stress en onzekerheid. Doordat Vayu verhoogt bij obesitas zal de spijsvertering zich ook steeds meer verhogen maar onregelmatig en zwak blijven met meer eetlust en overgewicht tot gevolg.
• Het Pitta-type heeft een overmatige, krachtige, snelle, intense spijsvertering = Tikshna Agni. Dit uit zich in hypoglykemie, brandend maagzuur, diarree- achtige ontlasting en colitis.

Bij verhoogde Vayu zal de eetlust aanzienlijk toenemen en zo ook het overgewicht.

• Het Kapha-type heeft een overmatig trage, vaak incomplete spijsvertering = Manda Agni. Dit uit zich in langzame vertering, weinig eetlust, slaperigheid na het eten en allergieën.

Bij verhoogde Vayu zal de spijsvertering groter worden maar incompleet blijven door het trage karakter het hongergevoel toenemen met overgewicht tot gevolg. Volgens de Ayurveda blijft het spijsverteringstype behorende bij de Prakriti in geval van obesitas wel herkenbaar. In obesitas vertonen de diverse Agni’s een verstoring. Het begint met een normale eetlust, veroorzaakt door de Agni in de maag, Jathar Agni. Wanneer er teveel Vayu in het lichaam is (bij obesitas) zal de eetlust enorm toenemen. Jathar Agni aangewakkerd door Vayu, het element lucht/beweging in Vata, kan zo hard gaan ‘branden’ dat het voedsel ‘geblakerd’ (verkeerd verkleind) wordt en dus slecht bruikbaar is voor verder processen. Ook kan Jathar Agni door een te veel aan Kapha (aarde en water = slijm in de maag) vertraagd worden waardoor voedsel onvoldoende verkleind wordt. Door het niet goed functioneren van Jathar Agni zijn de overige Agni’s, Bhuta Agni en Dhatu Agni, niet goed in staat om voldoende goede bouwstoffen te produceren voor de dhatu’s. De kwaliteit van de bouwstoffen die Dhatu Agni afgeeft is namelijk afhankelijk van de kwaliteit van de bouwstoffen van Bhuta Agni welke op hun beurt afhankelijk zijn van de kwaliteit van Jathar Agni.

Agni

Pitta uit zich in het lichaam onder andere als Agni. Agni staat voor alles wat met transformatie te maken heeft. Dit is te vergelijken met de spijsvertering in het maag- darm kanaal maar ook met het metabolisme en anabolisme in de weefsels. Agni laat zich verergeren door te veel Vayu / beweging, als een vuur dat door de wind wordt aangewakkerd tot een bosbrand. Agni laat zich kalmeren door een gerichte beperkte voeding.

Agni in het lichaam:

• Jathar Agni = de spijsvertering in het maagdarm kanaal. De zuren in de maag en de enzymen in het darmkanaal (b.v. gal en pepsine) die de voedselbrei zodanig verkleinen dat ze opgenomen kan worden in het lymfestelsel of bloedbaan. Bij normale eetlust zal Jathar Agni het voedsel op een juiste wijze afbreken.
• Bhuta Agni zijn de verteringsprocessen in de lever. Bhuta Agni verzorgt volgens de Ayurveda de aanmaak/beschikbaarheid van de vijf elementen (aarde, water, vuur, lucht en ether) uit het (ahara) chylus welke vanuit de darm naar de lever wordt gebracht via de poortader. Daarna via het lymfestelsel en de bloedbaan naar de dhatu’s wordt vervoerd. Tijdens dit transport vinden nog allerlei transformatie processen plaats.
• Dhatu Agni zijn de weefsel opbouwende processen welke plaats vinden in de srotas van de betreffende weefsels.

Srotas

De lichaamskanalen verzorgen het transport van alle opgeloste substanties van of naar de betreffende dhatu’s. Het betreft hier bouwstoffen, afbraakproducten, hormonen, enzymen, mineralen, leukocyten, lymfocyten, erytrocyten, enzovoorts. Stoffen die met behulp van een kanaal en vloeistof van A naar B gebracht moeten worden. Het werkgebied is niet altijd de plaats van aanmaak van bijvoorbeeld een hormoon. Tevens zijn er srotas die de uitscheiding van de mala’s via specifieke kanalen verzorgen: blaas en urinebuis, endeldarm en zweetklieren, dit ter voorkoming van zelfvergiftiging. Als de srotas gezond zijn zal het lichaam geen stoornissen vertonen . Dit is een van de belangrijkste reden waarom Ayurveda deze kanalen zal reinigen wanneer zich een ziekte voordoet zoals obesitas. Het reinigen van het grote kanaal mond – slokdarm – maag – dunne darm – dikke darm is vaak een belangrijke stap in de behandeling. Wanneer dit kanaal goed gereinigd is met behulp van Pancha Karma volgen de fijnere kanalen. Dit kan doordat blokkades zijn verwijderd en de juiste medicinale kruiden nu bij de ontwrichte plekken kunnen komen. Wanneer deze srotas weer stromen zal geleidelijk het medadhatu verminderen en alle weefsels weer de juiste stoffen aangeleverd krijgen.

Dhatu’s

Verergerd Kapha in obesitas veroorzaakt een vermeerdering van vier weefsels meda-, mamsa-, rakta- en rasa- en dhatu. Rasa dhatu is het lymfevocht waarin alle nutriënten zijn opgelost in de vorm van ahara (chylus). Het is in de Ayurveda tevens het eerst weefsel dat wordt aangemaakt nadat het voedsel zodanig verkleind is dat het door de darmwand kan. Daarna volgen Rakta dhatu (bloed), Mamsa dhatu (spierweefsel) en vervolgens Meda dhatu. Meda dhatu zijn alle weefsels in het lichaam waar vet opgeslagen kan worden. De belangrijkste zijn de onderhuidse vetlaag, het vetweefsel in de buikholte (omentum) en niervet. De Medha vaha srotas vinden hun oorsprong in de laatste twee, waar dan ook als eerste het overschot aan vet en ama opgeslagen wordt. Pas in een later stadium zal het vet in andere weefsels opgeslagen worden. Dit zal dan in omgekeerde volgorde van de weefsel aanmaak plaats vinden. Dit betekent dat het vet eerst in het spierweefsel, daarna in het bloed en als laatste in het lymfevocht opgeslagen wordt. De onbalans van de drie doshas, veroorzaakt door een te hoog Agni en Vayu, zorgt er uiteindelijk voor dat alle zeven dhatu’s niet de juiste bouwstoffen krijgen aangereikt. Wat slecht weefsel of onvolledige weefsel tot gevolg heeft. Dit geldt met name voor de dhatu’s Asthi, Majja en Sukra.

Ayurvedische behandeling

Het uitgangspunt bij de behandeling van obesitas is de Prakriti en het Agni van de persoon. Waarbij rekening gehouden wordt met allerlei omstandigheden zoals: persoonlijke, sociale, maatschappelijke, geestelijke- en spirituele omstandigheden. Volgens de Ayurveda is juiste leefstijl, voeding en beweging volgens constitutie met daarnaast medische begeleiding de belangrijkste invalshoek om obesitas te behandelen. Ongeacht hoe en waarmee je overgewicht of obesitas wilt behandelen obesitas is langzaam opgebouwd en dat kan betekenen dat er mogelijk medische complicaties kunnen zijn. Snelle behandelingen geven dan ook vaak niet het gewenste langdurige effect.

Hier volgen een aantal basis uitgangspunten:

• Stel samen met je arts het gewichtverlies vast dat je wil bereiken.
• Zorg voor een goede motivatie.
• Pak niet alles in een keer op. Pak enkele suggesties, pas ze toe in je dagelijkse leven. Als het lukt om vol te houden ga dan naar de volgende.
• Begin met kleine stapjes te nemen en vergroot deze geleidelijk.
• Pijn is een signaal dat iets niet goed gaat stop dan en ga naar je arts.
• Luister goed naar je lichaam.
• Verwacht geen directe resultaten maar kijk over langere periodes wat de winst is.
• Ga naar een Ayurvedisch arts voor medische begeleiding. Dit kan teleurstellingen voorkomen.

Voedingsadviezen:

• Ga iedere dag je eigen maaltijden bereiden. Eet in het begin eiwitrijk voedsel zoals vlees, zuivelproducten, noten, granen en bonen en de vezelrijke producten zoals groenten, fruit, noten en bonen zij zorgen voor een goed verzadigingsgevoel. Vergroot daarna de laag calorische voedingsmiddelen fruit en groenten in je eten. En pas dan geleidelijk de hoeveelheden aan. Op deze manier slinkt de te sterk vergrootte maag. Een vezelrijk dieet is je doel.
• Vermijd de kant en klaar maaltijden en Fast Food.
• Eet op vaste tijden, driemaal per dag. Sla geen maaltijden over. Tussen liggende tijd 3 á 4 uur. Is dit te zwaar eet dan 4-5 kleine maaltijden met 2-3 uur er tussen in.
• Drink regelmatig een mengsel van warm water + 2 etl. limoen sap + 1 etl. honing + snufje zwarte peper. Gebruik dit regelmatig op de dag.
• Neem na iedere maaltijd een glas warm water.
• Gebruik geen snacks of frisdranken als tussendoortjes. Neem hiervoor in de plaats b.v. fruit of een boterham. Noten eten is een goede maagvuller en is voedzaam.
• Gebruik weinig voedingsmiddelen die zout, zoet en/of koud zijn.
• Vermijd hoog calorische voedingsmiddelen zoals chocolade, ijs, zoetigheid, zwaar geraffineerde voedingsmiddelen.
• Gebruik voedingsmiddelen met complexe koolhydraten, zoals tarwe dit geeft een geleidelijk vrijkomen van eenvoudige suikers in het bloed. Voorkom rijst en aardappelen.
• Ingeval van een goede Agni eet rauwkost in de ochtend, b.v. een tomaten salade.
• Regelmatig rauwe of gekookte kool eten remt de aanmaak van vetten uit suiker en koolhydraten.
• Vermijd uit melk bereidde voedingsmiddelen (kaas, boter) en vetrijk dierlijk voedsel. Twee glazen melk per dag is genoeg.
• Zorg voor extra vitamine B-12 in je dieet.
• Keukenkruiden die gewichtsverlies stimuleren: gember, kaneel en zwarte peper. Maak hier een warme drank met honing van en/of verwerk deze kruiden in je maaltijden. (Charaka Samhita, Sutrasthana, hoofdstuk 21, regel 21-28) voor meer tips.
• Maak een mung dal (taugeh boon) met genoemde kruiden. Aan de hoeveelheid eiwitten in de dagelijkse voeding wordt dan voldaan en het dringt overgewicht terug.

Leefstijl adviezen

• Zorg voor een regelmatig dag- en nacht ritme.
• Ga iedere dag wandelen begin met 10 min. en voer dit geleidelijk op. Dit verhoogd je gevoel van welbevinden, verminderd de stress en eetlust en calorieën worden verbrand.
• Bij het boodschappen doen, maak thuis een lijstje van wat je echt nodig hebt en laat je niet afleiden tijdens het winkelen. Hou je aan de lijst.
• Neem de trap in plaats van de lift.
• Zet je auto verder weg zodat je een stuk gaat lopen.
• Verminder langzaam de slaapuren. Doe geen korte slaapjes overdag.
• Bij echtparen is het verstandig om de seksuele activiteit flink te verhogen.
• Voorkom verveling en lusteloosheid door dingen te gaan ondernemen als vrijwilliger of word lid van een club.
• Voorkom stress door regelmatig iets te ondernemen wat kalmerend en rustgevend werkt.
• Yoga, meditatie en Pranayama worden al eeuwen aanbevolen als behandeling bij obesitas en overgewicht. Suryanamaskara, Vajrasana, Bhastrika, Pranayama, Kapalbhati zijn hiervan enkele voorbeelden. Doe dit bijvoorkeur ’s-avonds na de wandeling of oefeningen en laat je eerst door een gekwalificeerd yoga docent instrueren.
• Enkele medicinale kruiden zijn: Guggulu, Haridra, Guduchi, Amalaki, Vacha, Haritaki, Kutaki, etc.
• Daarnaast zijn er enkele preparaten beschikbaar: Arogtrifla, Chitrakadi Vishisht, Kapha-T, Medoshoshi, Re-jump, Triflagugul Vishisht
• Raadpleeg uw arts bij medisch gebruik van de kruiden en preparaten.

Pancha Karma

Om effectief obesitas te behandelen is het naast de gegeven voeding en leefstijl adviezen noodzakelijk om een Pancha Karma behandeling te ondergaan. Een effectieve behandeling is erop gericht het lichaam te ontgiften en blokkades op een verantwoorde wijze op te heffen.

De behandeling zou uit de volgende stappen kunnen bestaan:

1. Udawartanam Massage: een massage welke vetverbrandende eigenschappen heeft gebruikmakende van olie en een kruidenmengsel.
2. Swedana Karma: een zweetbehandeling welke eveneens ververbrandende eigenschappen heeft.
3. Virechana Karma: een purgerende reinigingsbehandeling waarbij purgerende kruiden worden gebruikt.
4. Niruha Basti: een klysma procedure waarbij de dikke en dunne darm gereinigd worden te samen met de dosha’s in het gehele lichaam. Het heeft verschillende voordelen voor het lichaam.
5. Lekhana Basti: eveneens een reinigende klysma procedure maar nu om de beide darmen ‘schoon te schrapen’ of het vet op te lossen in het lichaam.

Deze behandelingen reinigen het lichaam en verwijderen de aangeslagen dosha’s, overtollig vet en toxines. Brengen balans terug en reduceren complicaties veroorzaakt door obesitas.

Tot slot

Ayurveda biedt een diep inzicht in de oorzaak van overgewicht en obesitas en kent vele handreikingen en gerichte therapieën voor een gezond leven met minder overgewicht en een verbetering van het algemeen welzijn. Dit artikel pretendeert echter niet een compleet overzicht of plan van aanpak om op een verantwoorde wijze obesitas te behandelen. De specifieke medicijnen, kennis en Pancha Karma behandeling die hiervoor nodig zijn kunnen uitsluitend gegeven worden door een Ayurvedisch arts naar aanleiding van het constateren van de ernst van de ziekte, de basis – en huidige constitutie, kracht en gezondheid van de persoon. Ga indien u overgewicht of obesitas meent te constateren én er iets aan wilt doen naar een Ayurvedisch arts.

De mens is het harmonisch samengaan van lichaam, geest en ziel Samen geven zij gezondheid, geluk en welbevinden in alle aspecten van het leven.

Referenties:

1. Charak een arts uit de oudheid die alle geneeskundige kennis uit de Indus en Ganges vallei in een boek neerschreef, de Charaka Samhita. 
2. Agni ofwel stofwisseling, alles wat te maken heeft met transformatie ofwel de spijsvertering en aanmaak / afbraak van lichaamsweefsels. 
3. Lucht het element dat beweging en uitdroging veroorzaakt  
4. Pancha Karma vijfvoudige reiniging van het lichaam.
5. Charaka Samhita, Sutrasthana, hoofdstuk 21 vers 4 en vers 3-9, hoofdstuk 23 vers 3 – 7.
6. De hypothalamus maakt hormonen aan die de organen voor de spijsvertering aanzetten tot het maken van spijsverteringsenzymen.
7. Monosodiumglutaminaat = E621. Een smaakversterker waarvan gezegd wordt dat die de neurotransmitters van de maag naar de hersenen negatief beïnvloedt.
8. Weekmakers een hulpstof in zachte plastics waarvan bekend is dat zij vanuit het plastic naar de vetfase van voedingsmiddelen overgaat. Het beïnvloedt de hormonen nodig voor de spijsvertering.
9. Charaka Samhita, Sutrasthana, vers 36-38
10. Tegengestelde kwaliteiten zijn bijvoorbeeld licht en zwaar, beweeglijk en traag, respectievelijk Vata en Kapha.
11. Mala’s uitscheidingsproducten van het lichaam : ontlasting, urine, zweet.
12. Charaka Samhita, Sushruta Samhita en de Asthanga Hirdayam  
13. Verergerd wil hier zeggen dat het lichaam gedwongen wordt, door bijvoorbeeld het type voedsel dat gegeten wordt, om vetweefsel aan te maken.
14. Ahara ook wel bekend als Chylus ofwel de lichaamseigen bouwstoffen  in het lymfestelsel of de bloedbaan, verkregen door de vertering van het voedsel.
15. Charaka Samhita, Vimanasthanam, regel 12
16. Charaka Samhita, Vimanasthanam, regel 7